O bursztynie

Bursztyn jest żywicą kopalną znaną jako kamień ozdobny powszechnie wykorzystywany w sztuce jubilerskiej. Jest niezwykły za sprawą swoich cech fizyko-chemicznych jak: lekkość, elektrostatyczność, podatność na zmiany barwy, charakterystyczny zapach i sposób spalania, ale i metryka, bowiem wiek bursztynu szacuje się w przybliżeniu na 40 mln lat! Był on świadkiem wielkich przeobrażeń środowiska naturalnego będąc częściowo ich nosicielem poprzez zamknięte w jego wnętrzu inkluzje. Jego formy naturalne i miejsca zalegania są również dowodami przebiegu wielkich zmian w dziejach Ziemi, jak utworzenie i cofnięcie lądolodu czy wykształcenie Morza Bałtyckiego.

Od początku dziejów człowieka rozumnego bursztyn jest obiektem fascynacji ludzi. Już ponad 10 000 lat temu podejmowano się ręcznej obróbki surowca tworząc zoomorficzne figurki, prawdopodobnie o znaczeniu kultowym, oraz formy zawieszek i korali, które były pierwszymi krokami na drodze wykorzystania bursztynu do produkcji biżuterii. Nieprawdopodobny rozkwit zainteresowania bursztynem bałtyckim nastąpił ok. 2 tyś lat temu wraz z rozwojem Cesarstwa Rzymskiego, ówczesnego centrum kulturowego świata. Jak donoszą przekazy antyczne niewielka figurka wykonana z bursztynu była droższa od dorosłego człowieka (niewolnika). Cesarz Neron dla uświetnienia organizowanych przez siebie igrzysk gladiatorskich nakazał sprowadzenia tak ogromnych ilości surowca, że siatka osłaniająca podium i powstrzymująca zwierzęta w każdym węzełku miała grudkę bursztynu. Surowiec stał się symbolem wysokiego statusu społecznego i siłą napędową handlu między barbarzyńskimi plemionami zamieszkującymi wybrzeża Bałtyku, a możnymi mieszkańcami Rzymu, stąd znane są skarby surowego materiału i zabytków bursztynowych ukrytych w celu późniejszej wymiany.

Niewiele mniejszym zainteresowaniem cieszył się bursztyn wśród Zakonu Krzyżackiego. Po osiedleniu się rycerzy na bursztynodajnych obszarach północnej Polski, w XIV w. ustanowiono monopol na jego pozyskiwanie i powołano stanowiska urzędowe sprawujące pieczę nad eksploatacją surowca. Prawo było na tyle restrykcyjne, że nawet chodzenie bez pozwolenia po plaży groziło karą chłosty lub więzienia!

Wokół bursztynu narosło wiele legend na temat jego powstania, w które zamieszani byli liczni bogowie i herosi. Przypisywano mu szereg cech magicznych i prozdrowotnych, na potrzeby których noszono amulety ochronne czy sporządzano mikstury z wykorzystaniem surowca.

Po dziś dzień bursztyn zachwyca, urzeka i wciąż intryguje. Naukowcy próbują ustalić jaki gatunek drzewa przyczynił się do powstania tych niewyobrażalnych ilości surowca i co było przyczyną tak silnego żywicowania. Inkluzje dostarczają wiedzę o nowych gatunkach fauny i flory rozbudowując wyobrażenie o świecie sprzed milionów lat. Bursztynowa sztuka jubilerska przeżywa renesans. Rzemieślnicy sięgają po najnowsze rozwiązania techniki w celu uzyskania zaskakujących form i kształtów by zaskakiwać odbiorców i spełniać oczekiwania prężnie zmieniającego się świata. Bursztyn, choć prastary, udowadnia, że może być bardzo dzisiejszy i nieustępliwie brnie do przodu, a ograniczać go może już tylko wyobraźnia artystów.

„Ziemia nasza posiada w swem łonie wiele ukrytych bogactw; nieznane szerzej lub niewyzyskane spoczywają one od wieków w złożach piaszczystych, pod warstwami skał lub na dnie mórz i jezior, czekając, aż ręka ludzka je wydobędzie i w zmienionej postaci lub pod innym kształtem oczom ludzkim ukaże.”

Adam Chętnik, 1923

Bursztyn w Chinach

Bursztyn to jeden z pierwszych w dziejach ludzkości kamieni ozdobnych wykorzystywany na masową skalę. Choć współcześnie kojarzony on jest z wybrzeżami morskimi Bałtyku, znana Polakom rodzima żywica kopalna, zwana sukcynitem, to tylko jedna z wielu jego odmian. W obiektywnym ujęciu nie łatwo rozróżnić poszczególne odmiany, bowiem wszystkie są zbliżone barwą, cechują się lekkością i elektrostatycznością. Dopiero wnikliwe badania fizyko – chemiczne umożliwiają identyfikację materiału i odróżnienie sukcynitu od np. azjatyckiego birmitu. Europejska żywica wyróżnia się obecnością kwasu bursztynowego w zmiennej proporcji 3-9%, dzięki któremu zyskuje ona właściwości prozdrowotne, cenione już w starożytności.

W przeszłości wszędzie, gdzie bursztyn występował wykorzystywano go w sposób zbliżony, do produkcji biżuterii i ozdób. W Chinach bursztynowe zabytki datuje się już na wiek 5 tyś. lat, a te lepiej rozpoznane pochodzą z okresu dynastii Han (ok. 2 tyś. lat temu) i dynastii Liao (1 tyś. lat temu). Mocny nacisk na postrzeganie i znaczeniu bursztynu wywarła także religia. W świętej księdze buddyzmu zapisano, że bursztyn to jeden z siedmiu kamieni przynoszących ludziom szczęście. Współcześnie symbolika bursztynu w Chinach została rozbudowana i jest on także kojarzony z pomyślnością i płodnością, dlatego upominki bursztynowe są częstym podarunkiem dla nowożeńców. Znani ze swojego zamiłowania do medycyny niekonwencjonalnej Chińczycy zauważyli potencjał leczniczy również i w bursztynie. Jest on stosowany jako panaceum przede wszystkim na choroby reumatologiczne ale także wspomagające układ krążenia i środek o działaniu uspokajającym.

W ostatnich latach prywatne chińskie firmy zaczęły prężniej się rozwijać i bogacić. Miało to przełożenie na wielki skok ekonomiczny w branży bursztynniczej na początku XXI wieku i otworzenie rynku chińskiego jako kierunek zbytu dla polskiego surowca. Sukcynit jest w Chinach towarem pożądanym ze względu na czynniki kulturowe ale i fakt jakościowy surowca, a nawet swego rodzaju egzotyczność, dlatego jest on chętniej kupowany niż nawet łatwiej dostępna żywica z Azji.